Sizinle yapmış olduğum ve epeyce süren mülakatımızın sonunda, benim için hiç de lâyık olmadığım bir cümle var:

"Sen mutlu bir insansın."

İtiraf etmeliyim ki, bu cümleden aldığım haz ve doyduğum zevk cidden derindir. Bu cümleyi tekrar tekrar okudum. Zaten sizin her satırınızı tekrar tekrar okumadığımı zannetmeyiniz. Bu satırlardan aldığım zevk ve haz bende bilseniz ne derin değişiklikler yaptı. Bu zevk belki de hayatımın en tatlı zannettiğim zevklerinden daha tatlı ve daha şirindi.

Sizin de dediğiniz gibi ben tahammül etmiştim. Fakat siz bu tahammülü yalnız size karşı gösterdiğimi zannediyorsunuz. Halbuki ben sizin karşınızda tahammül değil, hiç konuşmak istemedim ki sizin konuşma zinciriniz kesilmesin diye. Asıl tahammülü ben sizin muarızlarınıza, sizi anlamayanlara ve sizi taşlayanlara karşı göstermiştim.

Bana neler söylememişlerdi ki... Hatta bazı kalp gözleri kapkara kapalılar, benim dergimi bile almaktan vazgeçtiler Halbuki dergim benim ekmek kapımdı. Ben işte ekmeğim pahasına dahi buna tahammül etmiştim.

Sayın üstadım, sizin yazılarınız yüzünden dergimi terk edenler ile etmeyenler arasında şöyle bir mukayese yaptım. Dergimde yazılarınızı okuyanlar şunlardı:

Ordinaryüs Profesör Ali Nihad Tarlan, Ordinaryüs Profesör Fahrettin Kerim Gökay, Doçent Muzaffer Akgün ve buna benzer daha birçok kendini maddi ve manevî oldurmuşlar ve pişirmişler. Dergimize hep abonedirler.

Şayet sizin yazınızdan bir numara eksik dergi bunlardan birine eksik gidecek olsa derhal mektup yazar isterler. Mesela Baş Dr. Fikret Sayman (Malatya) gibi...

Öte taraftan ise:

Almayanlar gerçi çoktu. Ama olgun insanlar değildi. Veya kalp gözleri kapalı kimselerdi. Ben onlara şu cevabı veriyordum:

-Sizin içinizden de ne zaman bir Ali Nihad Tarlan çıkar da Dr. Emin Kılıç Kale’nin yazılarından dolayı beni tenkit ederse o zaman belki bu mülakata devam edip etmeyeceğimi düşünürüm demiştim.

İşte sayın üstadım, keşke daha bunlarla kalınsaydı, sana neler demişlerdi neler meselâ:

"Bu adam komünist, bu adam Allahsız, bu adam anlaşılmayan muamma. Bu adamın talebeleri diyorlar ki: "Miden alırsa annen bile helaldir." demektedirler. Yalnız bununla kalınsaydı, daha neler söylemediler neler..."Sen bu adamın halk arasında edindiği kötü adı iyi yapmaya çalışıyorsun."

-Seni bu adam fikirlerini halka aşılamak için vasıta yaptı. Gibi sözlerde söyleyenler olduğu gibi:

- Bu adamın iki kelimesini bir araya getiremezler.

- Biz bu adamı belki anlamıyoruz.

- Bu adam bir muamma idi, siz kilit vurarak açtınız. Diyenlerde vardı.

İşte ben bu mücadeleci fikir sahipleri arasında bir ortalama yaptım. Ve şöyle bir neticeye vardım.

Sana kötü diyenler hep seni anlamayanlar, kalp gözleri kör olanlar, iyi diyenler ise olgun ve pişmiş olmakla beraber hepsi de hakiki münevverler. Bir de benim bir kararım var hakkınızda sayın hocam. Bende bu kararı verirken, bütün varlığımla, bütün benliğimle beraber verdim:

- Sen ne komünist, ne faşistsin, ne bir bozguncusun, ne Allahsızsın, ne dinsizsin. Sadece her şeyin özetini nefsinde toplamış ve onlardan bir muhassala çıkararak kendinize ayrı bir düzen veren bir kimsesiniz. Yani açıkçası insanlık için çalışan, insanlığa yol göstermek için uğraşan bir mürşit veya yol gösteren bir insansınız.

Ayrıca belirtmek isterim ki, 54 yaşıma kadar okuduğum bütün eserlerde insanlığı ikiye ayıran bir satır yazıya rastlamıştır. Siz ise sorumluluk taşıyanlarla, sorumluluk taşıyanlar insanlığı ikiye ayırdınız. Buna da bir ad koydunuz.

- Adam, Adem.

- Adam, basbayağı insan şekli taşıyanlar.

Adem ise, vücudunun bütün zerresiyle vatanına, milletine, görevine, velhasıl bütün hayatı boyunca her şeye karşı bir sorumluluk taşıyan kimselerdir.

İşte bu ikincisi, yani sorumluluk taşıyanlar, öyle görüyorum ki üstadım, ne yazık... parmakla gösterecek kadar azdır. Ve işte ademlerin yegâne görevinin birbirlerini tanıyarak el ele vermeleridir. Yoksa orta yerde erimeye ve yok olmaya mahkûmdurlar. Biz ise sayın üstadım insanları idealistlik yolu olan ademliğe çağırmak için mülakatlarımıza devam edelim.