1839 yılında Texie’nin (Description de L'asie Mineure ) adlı eseri ile dikkat çekildikten sona 1876 yılında British Museum kesin bir kararla bölgede arkeolojik bir araştırma yapmaya koyuldu. Tetkikçi olarak gönderdiği G. Smith, iltimamlı araştırma gezisi sırasında Karkamış'a da uğradığı zaman muazzam harap bir şehir ile karşılaştı. O zaman buraya Cerabulus deniyordu. G. Smith, Halep konsolosu Sken’le birlikte burasının eski Mısır kaynaklarında geçen ve Babil metinlerinde M.Ö.2000 Yıllarında adı geçen "Karkamış" olduğunu teşhis ve tespit etti. British Museum hesabına 1878-1881 arasında ilk kazı yapıldı.

1911’de tekrar yapılan, 1914’de Birinci Cihan Harbi'nin patlak vermesi ile durdurulan kazıda çıkan eserlerin büyük bir kısmı British Museum'a götürüldü; diğerleri de götürülmek üzere istasyona yığıldı. Fakat harp mâni oldu. Orada uzun zaman terk edildiğinden yıpranmış bir hâle geldi.

Kazı neticeleri Sir. L. Woolley buluntulara dayanarak Karkamış'ta uzun süren bir Kalkolitik, hemen arkasından Bronz, daha sonra gelen Demir devirlerini tespit etti. Bu çağların takip sıraları Orta Anadolu tabakaları ile kıyaslanınca Kalkolitik'le Bronz Çağı arasında bulunan Bakır Çağı'nın noksan olduğu görülür. Kazılara göre bu çağa ait izler iç kalede görülmüşse de bir çağı andıracak yeterlikte değildir. Woolley, Bronz Çağı'nı da er veya geç olmak üzere ikiye ayırır. Bun­lara dayanarak Karkamış‘ta eski orta ve Suriye Etileri olmak üzere üç tarih devri kabul eder. Bu tasnife göre eski Etiler er, Bronz Çağı'na orta Etiler, geç Bronz Çağı'na Suriye Etileri de Demir Çağı'na rastlar.

Buna karşılık genç kuşaklar arkeolojik katlarla tarih arasındaki bağlantıyı biraz daha farklı kurar. Onlar, bir de Orta Bronz kabul ederler. Anadolu’daki Eski Eti Krallığı'nın başlangıcına kadar zaman er, Eski Eti Krallığıyla Eti İm­paratorluk Çağı'nı içine alan çağa orta ve geç Bronz Çağı der. Suriye Etilerini diğerinde olduğu gibi Demir Devri­'ne koyar.

Bunlardan başka Karkamış'ta Roma izleri vardır. Burasının oldukça iyi bir yolu vardır. Fakat turistler bilim mensupları için enteresan bir hâle konması ancak yasak bölgelikten çıkarılıp göze çarpacak şekilde tanzim edilmesi mümkün olur.

Not: Yukardaki bilgi Türkiye Turizm Dergisi'nden alınmıştır.