Tarihçe

Gaziantep Belediyesi "1271" tarihinde teessüs etmiştir. Halihazır malûmatımıza ve eldeki mevcut vesaika nazaran Antep Belediyesi'nin nasıl ve kimler tarafından tesis edildiğini maatteessüf bilemiyoruz. Hatta ilk reis olarak kimin intihap edildiğini, azalan, memurları da kat’î olarak tespite imkân bulamadık. Yalnız belediyenin teşekkülünden evvel ona ait olan umur ve vezaif-i nakîbü'l-eşraf denilen bir zatın ifâ ettiği rivayet edilmektedir. Bu zat, esnafın kendi aralarından seçtikleri esnaf şeyhleri ile beraber örf ve âdetin icap ettirdiği şekle göre bele­diye umurunu tedvir edermiş.

Şayet esnaftan birisi bu heyetin tenbihatına mugayir bir harekette bulunacak olursa suçunun nevine göre ya naktî ceza ile yahut da değnek cezası ile tecziye edilirmiş.

Bundan sonra hükümetin tayin etliği ilk resmi belediye memuru olarak çarşı ağaları ile karşılaşmaktayız. Bu resmî memurlar da belediye işlerini hemen hemen kendinden evvelki teşekküller gibi örf ve âdetin istilzam ettiği şekle göre ifâ etmişler, bilâhare belediyeler teessüs ettikten sonra bunlara ait vazifeler taayyün etmiş ve çarşı ağalığı ünvanı da zabıta-i belediye memurlarına verilmiştir. Bugün bile ahali arasında zabıta-i belediye memurlarına çarşı ağası denilmesinin sebebi buradan neş'et etmektedir.

Şehrimiz belediyesinin 1271'de teşkili üzerine ilk belediye reisi olan zatın kim olduğunu tamamı ile bilemiyorsak da bunun Muhsinzâdelerden Hasan Bey olduğu kuvvetle söylenmektedir.

Hasan Bey'den sonca belediye reisi olan zevat sırası ile şunlardır:

Battal Beyzâde Mustafa Ağa

İzrapzâde Hamdi Bey

Seyyafzâde Abdülkadir Efendi

Battal Beyzâde Süleyman Bey

Hasırcızâde Sami Bey

(Fotoğraf) Gaziantep Belediye dairesi

Şeyh Mustafa Efendi

Gücelizâde Lutfi Efendi

Zafîzâde Mazlum Efendi

Müftüzâde Mehmet Efendi

Müftüzâde Ahmet efendi

Kaleağasızâde Mustafa efendi

Hacı Ömerzâde Mehmet Ali Efendi

İzrapzâde Şefik Bey

Haci Ömerzâde Mehmet Ali Efendi (ikinci defa)

Mısrizâde Hamdi Bey

Eski belediye bütçesi: 1303 tarihlerine kadar belediye bütçesinin vaziyetini bilmiyoruz. Bu tarihte belediyenin senelik varidatı 500 altın lira bulunuyordu. 1306 tarihinde bu miktar 900 altına kadar çıkmış ve daha sonra 3000 altına yükselmişti.

Varidat ve mesarifatın muntazam bir bütçe halinde tespiti 310 tarihine tesadüf eder. O zaman belediyenin en mühim varidatı 70-80 bin kuruşa baliğ olan kantariye resmi idi. Bundan sonra 40-50 bin kuruş arasında inip çıkan hayvan ve mezbaha rüsumları geliyordu. Yine o tarihlerde belediye hanının senelik kira bedeli 33.000 kuruş tutuyordu. Bu miktar bilâhare 40.000 kuruşa kadar yükselmişti.

Belediyenin malları: Belediyenin bugün elinde bulunan Belediye Hanı 1295 tarihinde ve Cemil Paşa'nın Halep valisi bulunduğu zamanda yaptırılmıştır.

Antep’i teftişe gelen Cemil Paşa belediye veznesinde epeyce para biriktiğini görerek bunun merkeze gönderilmesini emretmiş. Antep Kaymakamı Rüstem Bey:

-Paşam, müsaade ederseniz bu para ile belediyeye bir akar yaptıralım. Burası Türk memleketi ve parada Türklerindir. Bununla memleketin imarına çalışsınlar demiş. Cemil Paşa da bunu muvafık gördüğünden belediye hanının inşasına başlanmıştır. Bu tarihte belediye reisi Mustafa Ağa idi. Hanın başlanması ile bitmesi epeyce uzun sürmüş ve şimdiki belediye dairesinin alt kısmı hanla beraber bitmiş ise de otel olarak yaptırılan üst katı ancak 315 tarihinde ikmal edilebilmiştir. Otel kısmının ikmali Süleyman Bey'in reisliği zamana rastlamaktadır.

Belediyemiz 314 tarihinde bir de 35 yataklı hastane yapmış ve açmıştır. (Bu hususta sıhhî işler kısmında malûmat vardır.)

Belediyenin gayrimenkul emvalinden bulunan ev, dükkân, bostan ve saire gibi diğer malları tamamen kendi varidatı ile alınmıştır.

Eski belediyemizin yaptıkları işler

Eski Antep Belediyesi'nin gerek sıhhat ve gerek nafia bakımından yaptıkları işler oldukça mühimdir.

Şehrin umumî yollarının siyah parke ile döşenmesi belediyenin ilk imar faaliyeti olarak gösterilmektedir. Maalesef bu mühim ve büyük işin hangi tarihlerde ve kimlerin zamanında meydana getirildiğini tespit edemedik.

Bundan sonra 808 tarihlerinde ve Kaymakam Rıfat Bey'in zamanında olmak üzere şehrin tenvirine başlanıyor.

İlk bekçi teşkilâtı da tenvir işi ile beraber tatbik ediliyor. Daha sonraları Kavaklık ve Alleben mesirelerinin teşciri ikmal ediliyor. Ve şehrin methaline belediye bahçesi namı ile güzel bir bahçe yaptırılıyor. Hülâsa Meşrutiyet'in ilânından evvel Antep Belediyesi'nin yaptığı umumi işler hemen hemen bu birkaç şeye inhisar eder.

Antep’in eskiden kalma iki büyük ve ehemmiyetli tesisatı vardır ki, bunlar belediye tarafından yaptırılmış değildir. Bunun birisi şehrin kullanmakta olduğu su, diğeri de umumi kanalizasyondur.

Antep suyu: Şehrin 15 kilometre garbinde Sacurbaşı veya Pancarlı denilen yerdeki pınardan alınarak kapalı yollarla memlekete getirilmiştir. Bu suyu şehre getiren Mahir Efendi isminde bir kadıdır. 1121 tarihinde kadı olarak Antep’e gelen Kadı Mahir Efendi, 1122 tarihinde bu suyu şehre getirmiştir. Bu su evvelce Dülük’e gidermiş. Bu suyun Dülük’e giden o kapalı mecrası halâ mevcuttur. Dülük’ün harap olması üzerine menbasına 3-4 kilometre mesafede bulunan Başdeğirmen mevkiinde açı­lan bir gedikten su boşa akmaya başlamıştır.

Antep’in zamanla genişlemesi üzerine şehirdeki mevcut sular kifayet edemez bir hale gelmiş. Bu vaziyeti gören Kadı Mahir Efendi, Semavin köyü ile Antep arasındaki bir tepenin üzerinden kuyular açarak ve bu kuyuları birbirine birleştirerek bu suyu kapalı yollarla Antep’e getirtmiştir. Kadı Mahir Efendi'nin bu tesisat masrafını nereden yaptığı malûm değilse de ameleyi amele-i mükellefe sureti ile halktan temin ettiği ve nakdî masrafı da kendisi yaptığı mevsukan rivayet edilmektedir.

Şair Nabi’nin bu suyun Antep’e getirilmesi hakkında yazdığı kaside arsada Kadı Kasteli denilen çeşmenin tarih taşında yazılıdır. 1317 tarihinde arsanın yanması üzerine bu kastel harap olmuş ve tarih taşı belediyeye kaldırılmıştır. Kırmızı mermerden olan bu taş bugün belediye ambarında duruyor. Tarih kasidesi şudur:

Zehi fikri saip kastı hayrü himmeti ulya

Ki lillâh hazreti Mahir efendi eyledi peyda

Sevadi huşksari Aynitabın kılleti mai

Yübuset sinei sükkânını etmişti istilâ

Edüp ol şehri ihyaya rizayı Hak için himmet

Hulusü tamla âsarı hayrın eyledi ifa

Ederdi âferinişten beri Saçur namımda.

Verayı kûhsarından gözer bir abı canbahşa

Muhal idi veleykin kûh set olmağla mabeyne

Sevadi şehre ol abı zülâli eylemek icra

O kûhun zervesinden heştideh çah eyleyip kende

Bünü her çahın emma bistüçar endazei benna

Edip imali hafri harkta yekdiğere peyvent

Derunu senkten icraya tahsil eyledi mecra

Nice yıllarda kat’ın halakı âlem addeder as’ap

Se mahe müddet ettikte müyesser eyledi mevlâ

Tamam şehri seyrap eyledikten fazla efzali

Sahariyü, besatinü riyazi eyledi irva

Bu abın safveti şirinterinden olsa caizdir

Garikı mevci şerm abı hayatı atiyetbahşa

Safası teb’ı Nabiye olup sari dedi tarih:

Diyarı Ayıntabı cuyu sacur eyledi ihya

(Fotoğraf): Suburcu caddesi ve ayar saati

(Fotoğraf): Gaziantep’te Balıklı caddesi

Kadı Mahir Efendi'nin yaptığı ve halihazırda istifade ettiğimiz bu su tesisatı her ne kadar fennî ve sıhhî bakımdan bugün iptidaî görülüyorsa da o devre göre bu işin bu suretle başarılması hiç şüphesiz büyük bir muvaffakiyettir.

Kanalizasyon İşleri: Eskilerden bize geçen umumî kanalizasyonlar da cami ve bunların yanında halâ yaptıran hayır sahiplerinden kalmıştır.

Şehrin genişliği:Bugün Gaziantep şehrinin takribi olarak mesâha-i sathiyesi 500 hektardır.

Caddeler ve sokaklar: Cumhuriyetten evvel çok dar olan caddeler ve sokaklar Cumhuriyet devrinde genişletilmiştir. Bugün şehir dahilinde 4.480 metre uzunluğunda şosa ve 84.100 metre murabbaı kara taş kaldırım mevcuttur.

Lise binasından Maarif Bahçesi'ne kadar devam eden ve geçen sene yarısından fazlası ikmal edilen 1400 metre uzunluğunda yirmi metre arzındaki Gazi Bulvarı'nın bu sene bitirilmesine çalışılmaktadır. Bulvar bugün şosa halindedir. Bir ay sonra şehir dahilindeki kısmının asfalt yapılmasına başlanacaktır.

(Fotoğraf): Mezbaha

Nüfus

Gaziantep’in nüfusu 927 tahririnde 39 bin küsur idi. Bugün nüfus kaydına nazaran bu miktar elli beş bini geçmiştir.

1921 sonlarında Fransız işgalinden kurtulan şehrimiz kâmilen yakılmış, yıkılmış, harap olmuş bir halde idi. Antep Harbi'nde 15 ilk mektep, 1 askeri depo, 2 zükûr ve inas hastanesi, 1 askerî fırın, 4 karakol, 1 gazhane, 1 mezbaha, 12 han, 1 hamam, 3.641 ev, 4 cami kâmilen harap olmuş; 19 cami ve diğer bütün binalar kısmen tahrip edilmişti.

Bu tarihten sonra başlayan imar faaliyeti şehrimizi on sene içinde eskisinden daha mamur bir hale getirmiştir.

On birinci Cumhuriyet senesinde yapılan belli başlı binalar şunlardır:

(Fotoğraf): Elektrik Fabrikası

Bir lise binası, bir Halk Fırkası binası, iki ilk mektep, üç hastane, bir Ziraat Bankası, İş ve Osmanlı bankaları, üç matbaa, bir karakol, bir vali konağı, bir elektrik fabrikası, bir müskürat fabrikası, iki mensucat, bir iplik, bir sabun ve bakır fabrikaları, bir spor meydanı, beş kıraathane, iki gazino, 250 dükkan, 26 mağaza, altı fırın, bir kiremithane, sekiz garaj, beş otel, üç han, altı un fabrikası, 650 ev, mükemmel ve büyük bir askerî kışla.

Ayrıca 4.000 ev ve bütün han ve camiler tamir edilmiştir. Az zamanda meydana getirilen bu binalar şehrin umran şahsınca gösterdiği inkişafı tebarüz ettirmeğe kâfidir.

Cumhuriyet belediyesi şehri güzelleştirmek için çok çalışmıştır. Bu devirde belediyenin yaptığı başlığa işler şunlardır:

Fransız harbinde tahrip edilen Kavaklık ve Alleben mesireleri tamamen ağaçlattırılmış ve eskisinden güzel bir hâle getirilmiştir. Şehrin diğer umumî yollarına ağaç dikilmiş; Suburcu, Gaziler caddeleri arsaya kadar genişletilmiş, İş Bankası caddesi yeniden açılmış. İdare-i hususiyenin yardımı ile Gazi Bulvarı açılmıştın.

Şehir dahilinde 3.400 metre kaldırım 1.100 metre lağım inşaatı yaptırılmıştır.

(Fotoğraf):Güzel mesirelerimizden su aşasından bir manzara

Mezbaha

Eski ve sıhhî şeraite uygun olmayan mezbahanın yerine fennî bir mezbaha ve bunun yanına bir bağarsakhane yaptırılmış, soğuk hava mahzenlerini de ihtiva eden buz fabrikasının inşaatı kuvve-i karibeye getirilmiştir.

Elektrik

En mühim vesaiti medeniyeden olan şehrin elektrik ihtiyacı da düşünülerek elektrik tesisatı M. E. T. A. şirketine verilmiş ve 1932 senesi Haziranının on beşinde şehrimiz medeniyet nuruna kavuşmuştur.

Çocuk bahçesi

Belediyeye ait Kırkayak Bahçesi'nin bir kısmı tefrik edilerek Çocuk bahçesi haline getirilmiştir.

Meydanlar

Arsada pazar yeri meydanı seyyar dükkanlardan temizletilmiş; Kalealtı Meydanı tevsi edilmiş, Cumhuriyet Meydanı'nın tesviye işleri bitirilmiştir, önümüzdeki sene bir park haline getirilecektir.

(Fotoğraf): Büyük Gazi Bulvarı

Hal

Şehrin ortasında harap bir halde bulunan Zincirli Bedesten istimlâk edilerek 68 dükkânlı asra bir sebze ve et halı haline getirilmiştir. Halın inşaatı yakında bitirilecektir.

Mezarlık

Şehrin cenubunda çok geniş bir sahayı kaplayarak çirkin bir manzara arz eden mezarlıkların başka bir tarafa nakli kararlaştırılmış ve 932 senesinden beri mezarlığın teşcirine başlanmıştır.

Alleben deresi

Şehrin çok güzel bulunmaz bir mesire yeri olan Alleben Deresi'nin tanzim ve tathirine önümüzdeki sene başlanacaktır.

Heykel

Belediye şehrimizin, Büyük Kurtarıcı'ya olan ebedî minnettarlık ve şükranlarını canlandıracak olan Gazi Hazretleri'nin bir heykelini diktirmek için tedbir almış ve Gaziantepli bir Türk sanatkârına, Büyük Gazi'nin cesameti tabiyede mermer bir heykelini yaptırmağa başlamıştır. Heykel bugünlerde bitecek ve Halk Fırkası önünde Gazi Bulvarı üzerindeki meydanlığa dikilecektir.

Abide

Gaziantep Harbi'nde en çetin mücadelenin cereyan ettiği Çınarlı Camii'nin yerinde yapılmakta olan Şehitler Abidesi'ne Belediyemiz de muavenette bulunmuş ve abidenin ikmali için icap eden yardımları yapmıştır. Abide kurtuluş bayramına kadar bitirilecektir.

Harita

Şehrin imarı için başta gelen harita işi ve müstakbel imar plânı iki sene evvel bir Türk grubuna ihale edilmiştir. Şehir haritası bugünlerde bitecektir.

Su meselesi

Şehrin en büyük ve hayatî bir ihtiyacı olan şehre temiz su getirmek işini de belediyemiz ehemmiyetle nazarı dikkate almıştır. Su projesi Yunt Tomson şirketine ihale edilmiş ise de şehir haritasının henüz ikmal edilmemiş olması bu işin yapılmasına mani olmaktadır. Harita biter bitmez derhal proje yapılacak ve bunu müteakipte su tesisatı bir şirkete ihale olunacaktır.

İtfaiye

Evvelce şehrimizde, itfaiye teşkilâtı namına bir iki el tulumbasından başka bir şey yok iken, Cumhuriyet Belediyesi bir motorlu pompa ve iki arazözle bu teşkilâtı tevsi etmiş; yeniden alât ve edevat alarak oldukça mükemmel bir itfaiye grubu meydana getirmiştir.

Belediye bütçesi

Cumhuriyetin ilânı tarihi olan 922 senesinden 933 senesi sonuna kadar belediyemizin varidat ve masraf bütçeleri, üç aralıklı senelerde şunlardır:

Muhammen Varidat

Bu cetvelin tetkikinden anlaşacağı üzere belediye varidatı seneden seneye artmaktadır. 934 senesi ise 120 bin lira olarak tahmin edilmiştir.

Çok imara muhtaç ve süslenmeye layık olan şehrimizin güzelleştirilmesi için belediyemizin önümüzdeki senelerde daha çok çalışacağı muhakkaktır.

(Fotoğraf): İş Bankası caddesi

(Fotoğraf): Gaziler caddesi