Mevcut mahkeme sicilleriyle, Antep’in dört buçuk asır evvelki hayatına kadar inebiliyoruz. Memleketin kadısı, yalnız kazaî işlerle kalmayıp şehrin her türlü işleri ile de derece derece alakalı bulunduğundan elimizdeki bu sicil kayıtları içtimaî ve iktisadî yönlerden de bize çok enteresan bilgiler vermektedir. Hele alım satım işlerindeki doğruluk esnaf teşekkülleri, narhlarda gösterilen titizlik bilhassa dikkatimizi çekmektedir. Muntazam belediye teşkilâtı olmamasına rağmen bu işlere bakan muhtesipler, günü gününe narhları takip ve satıcıları kontrol ederek eksik tartanları, fazlaya veya çürük, sıhhate muzır yiyecek satanlar, derhal mahkemeye verirlerdi. Tartılarda görülen noksanlıklar pek cüz'î de olsa katiyen affedilmez, muhakkak haklarında muamele yapılırdı. Sicillerde bu gibi hadiselere ait kayıtlar pek çoktur.

Vechi tahtiri buruf budur ki; Habbaz Ali'nin buçuk batman etmeği meclisi şer’de veznolunup yirmi dirhem noksan bilinüp ve hem kaşger unu etmeğin has un etmeği deyu bey ettiği zahir olup muhtesip Şaraptar talebi ile septi sicil olundu. tahriren fi 17 Rebiü'l-sani 948

Herhangi bir malı satışa arzelmeden önce evvelâ “izni şer’i" sonra da muhtesipten nark almak lüzımdı. Yoksa izinsiz addedilir hemen mahkemeye verilirdi. Misal:

Vechi tahrir-i huruf budur ki; Saman Mahmut bin Mehmet meclisi şer’e gelüp ikrar ve itiraf edüp üç gündür ki şeftalu satarım izni şer almadum ve muhtesipten narh dahi almadum deyup ikrarı septi sicil olundu. tahriren fi 17 fi şehr rebiü'l-ahir 948

Değil şeftali samana varıncaya kadar her türlü meta ayni seremoniye tabi idi:

Vechi tahrir-i huruf budur ki Saman İsmail bin Hacı Mehmet bilâ marifete ser ve bilâ mârifete muhtesip nark verilmeden saman sattım deyüp ikrar ettiği sebepten tazir olunup septi sicil olundu 17 Rebiûssani 948

Herkesin her zaman muhtaç olduğu et, ekmek gibi maddeler satanlar her zaman dükkanlarında bunları bulundurmaya mecbur idiler. Onun için kasaplar ve ekmekçiler birebirlerine “ mütezaminin ve mülekafilin” oldukları hakkında mahkemece şartlaşma yaparlardı. Sicilin birisinde on üç kasap adı zikredildikten sonra altında şu kayıt görülüyor:

Bu zikrolan eşhas hayren ve şerren birbirlerine mütezaminin ve müekâfilindirler daimül evkat dükkânlarından et eksik etmiyolar.

Keza diğer bir sicilde de “etmek ciyan beyan eder ki" başlığı altında on beş ekmekçi adı sıralandıktan sonra sicil şu satırlarla bitiyor.

Bu zikrolan eşhas birbirlerine mülteziminin ve mütekafilin olmuşlardı ki daima ekmekçilik edip, etmeye her vakitte dükkanlarından ekmek eksik olmaya bu minval üzere olmuşlar ve tahriren fi yevm 3 Rebû'l-evvel 948

Alışverişte görülen noksanlıklar ve yanlışlıklar mahkemede yalnız mubtasibin müteleasile karara bağlanmaz, icabında ehli vükuf veya şahitler de dinlenirdi. Narhlar gelişi güzel verilmez, mahkemece ehliyetli şahıslarla müşavere edildikten sonra tespit edilirdi.

Misal;

Ayân-ı Ayıntap Cem olup meclisi şer’e gelip şimdiki mevsimde koyun etinin batmanı dokuz Halebî akçeye ve lâhmi mağızenin batmanı yedi Halebî akçe olmak evvelden olagelmiştir deyi şehadet ettikleri sebepten vukun üzere narh verildi. Rebiü'l-evvel 948

Dört buçuk asır evvelki Antep’te mütedavil muhtelif paralar görüyoruz. Sicillerde yer yer rastladığımız para, altın, Flori altın, Osmanî akçe, Haleli âkçe gibi isimler bize o zamanki paranın çeşitleri hakkında bir fikir veriliyor. Bunlardan bir paranın, iki paranın, iki Osmani akçeye bedel olduğunu kayıtlarda sarahaten görüyoruz. Yalnız bunlardan hakiki kıymet ve değerlerini, bizim izahatımızdan ziyade vereceğimiz misallerle okuyucularımızın takdirlerine bırakıyoruz.

3,5 Halebî akçe: Bir batman kırmızı üzüm

100 Halebî akçe: Hengâme hamamının kıratlık aylığı

1600 Halebî akçe:Ases başının aylığı

2 para: Antep kilesi île bir kilo arpa

3 para: Antep kilesi ile bir kilo buğday

500 Halebî akçe: Tuz Hanı'nın dörtte birinin yıllık kira bedeli

900 Osmanî akçe: İki muhsirin bir senelik aidatı.

1 Osmanî: Bir kâhke

7 Pare akçe: Demirci Pazarı'ndaki bir dükkânın aylığı

900 Osmanî akçe: Yarım at, yarım tay, yarım kul (köle)

700 Halebî akçe: Yedi batman mahsere kazanı

2 Halebî akçe: Suk-u serracinde bir dükkanın gündeliği

8 Osmanî akçe: Uzun Çarşı'da bir kasap dükkanının aylığı

60 Halebî akçe: Uzun Çarşı'da bir kazancı dükkanının aylığı

1 Para: Bir batman peynir

800 Osmanî akçe: Bir katır

17 Osmanî akçe:Uzun Çarşı'da bir dükkanın aylığı

80 Halebî akçe: Bir batman kazan

5 Para: Sinler'de 300 tiyeklik bir bağ

11 Halebî akçe: Bir batman kuyruk

9 Halebî akçe: Bir batman koyun eti

7 Halebî akçe: Bir batman keçi eti

Baş yazıdaki başlığın bir kelimesi sehven unutulmuş olarak basıldığından özür dileriz ve şöylece düzeltiriz:

400 sene evvel Antep’te

Alışveriş ve Para değeri!